Surinaamse joden, gestorven in Holocaust en oorlog

Synagoge van de Nederlands-Israëlitische Gemeente (NIG) in Paramaribo 2007, Keizerstraat

In 2002 publiceerde de Surinaamse chirurg John de Bye in zijn 'Historische schetsen uit het Surinaamse Jodendom' (Schoorl 2002) de namen en enkele gegevens van Surinaamse joden die slachtoffer waren geworden van de Holocaust (p.245-248). Over sommigen van hen of hun families zijn nadere bijzonderheden in de Schetsen te vinden. De lijst met slachtoffers bleek De Bye ontleend te hebben aan het voormalige blad Teroenga. Dit maandblad ten behoeve van de Israëlitische Gemeenten in Suriname, publiceerde tussen november 1947 en februari 1948 de namen en enige bijzonderheden van de Surinaamse slachtoffers. Auteur is H.A. Samson. De heer Samson ging uit van de personen die in Suriname waren geboren, maar nam ook familieleden op die elders werden geboren. De redactie van dit blad gaf deze en andere vergelijkbare berichten de titel 'Lo Tisjkach' ('Gij zult niet vergeten') (Deut. 25,19). De heer De Bye nam deze titel over en maakte ook een Engelstalige internetversie (zie 'Lo Tisjkach').

Voor het project 'Bevrijding Intercultureel' vergeleek Pim Ligtvoet de lijst met namen en opmerkingen met de gegevens van de Oorlogsgravenstichting (OGS), In Memoriam/Dutchjewry (DJ) en het Joods Monument (JM). Op de site van OGS krijgen allen die, joods of niet-joods, in de Tweede wereldoorlog de dood vonden een plaats. De twee andere sites beperken zich tot de slachtoffers van de Holocaust.

Onderstaand overzicht is het resultaat van de vergelijking tussen de vier bronnen en de raadpleging van de genoemde literatuur. Daarbij wordt iedere joodse burger met een Surinaamse geboorteplaats als Surinaams beschouwd, op enkele personen na met de geboorteplaats Beneden Saramacca of Saba. Twee kinderen, twee Surinaamse voorgangers met een Nederlandse geboorteplaats en twee personen die vóór of na de oorlogsperiode stierven, zijn zonder nummer opgenomen. Verder betreft dit overzicht overledenen en slachtoffers uit de gehele oorlogsperiode (1940-1945), niet alleen zij die in de kampen werden vermoord. De geboortedatum en de schrijfwijze van de familienaam is in de regel van de Oorlogsgravenstichting overgenomen. Ook is het archief van de Joodse Gemeente te Paramaribo in juli 2007 geraadpleegd (met dank aan mevrouw L. Duijm). In mei 2013 heeft er opnieuw een vergelijking met de gegevens van Joods Monument plaatsgevonden. Eén nieuwe familienaam, vijf personen en een aantal bijzonderheden werden bijgevoegd. In 2020 werden na een bericht van de heer John Stienen drie namen van het Joods Monument, één onbekende en een aantal correcties of aanvullingen toegevoegd.

Een paar regels over de beroepen en over de deelname aan militie en verzet:

Bij de 105 namen zijn 11 artsen of echtgenotes van artsen; 5 tandartsen, 5 verpleegsters/verplegers, 4 verpleegden in 'Het Apeldoornsche Bosch', 1 apothekeres en 1 schoonheidsspecialiste. Er zijn 2 godsdienstleraren uit Paramaribo, met gezinsleden, 2 nabestaanden van Surinaamse rabbijnen, er zijn 3 onderwijskrachten en 1 vertaalster. 12 van de mannelijke slachtoffers, vaak gehuwd, zijn winkelier (een op de Kalverstraat) of koopman/reiziger, 1 is chef bij de Rotterdamse Bijenkorf, 1 is banketbakker. Er is 1 schoenmaker, 1 kleermaker, 1 wever. Er zijn 3 kantoorbediendes en 2 hulpen in de huishouding. Er is 1 directeur-eigenaar (van de voorloper van persbureau ANP). Er zijn 4 hoge ambtenaren van het Gouvernement, van wie er 1 burgemeester in Nederland wordt, 1 ingenieur, 1 (weduwe van een) advocaat, 1 (weduwe van een) likeurfabrikant, 1 (weduwe van een) hypotheekverzekeraar en 1 weduwe van een toneelregisseur. Een mecaniciën zat in het verzet en kwam vanwege die activiteiten om. Dat geldt ook voor een ander, die hulp aan vluchtelingen gaf. Drie artsen waren in het leger. Een van hen stierf door zelfdoding in de meidagen van 1940, een ander in het strafkamp Mauthausen.

Samuel, Céline, Netty en twee zoons da Silva in Nederland, ca 1930 (Bron: suriname-dasilva.blogspot.nl)	Samuel en Céline in Paramaribo, januari 1905 - rechter paar (Bron: suriname-dasilva.blogspot.nl)	Samuel da Silva (3de van links) bij het leggen van de eerste steen van het postkantoor Oostvoorne, 20 januari 1933 (Bron: www.joodsamsterdam.nl)