Is het kader met afbeeldingen rond dit frame NIET zichtbaar: klik hier

Reageer op deze site!
Marokko in WO II

                                            

Oproep koning Mohamed V

Op 3 september 1939 riep Mohamed V, koning van Marokko tijdens de Franse overheersing, zijn volk op om Frankrijk militair te steunen. Op 1 september 1939 was Hitler-Duitsland Polen binnengevallen, waarop Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk aan Duitsland de oorlog verklaarden. De jonge Mohamed V (30) sloot zich twee dagen later bij deze oorlogsverklaring aan. De oproep werd voorgelezen in alle moskeeën van het land en verscheen op 15 september in de Staatscourant. De heer M. Achahboune gaf ons een kopie van de originele tekst. Vertaling: Tamer Shahab. Redactie: Pim Ligtvoet (9 mei 2020).


Oproep koning Mohamed V (klik om te vergroten)

"Aan alle onderdanen, vooral de eerbare, geletterde en notabelen onder hen,
Jullie herinneren je allemaal het goede dat de Eerste Wereldoorlog heeft achtergelaten. Hoewel de overwinning veel heeft gekost hebben de vlaggen van Frankrijk en de vlaggen van zijn bondgenoten, waaronder Marokko, met trots en glorie gewonnen.
De Franse staat had grote hoop dat de vrede zou zegevieren tot aan de verste horizon, maar zijn en onze vijand Duitsland nam elke gelegenheid te baat om met de laagste beweegredenen het vuur van agressie aan te wakkeren en een wervelwind van opruiing te laten ontstaan.
Het is noodzakelijk om te attenderen op de weldaad van vrede en rust die in heel Marokko heerst sinds onze geliefde voorgangers met de Franse staat convenanten sloten die bescherming, zorgzaamheid en steun garandeerden. Vóór die tijd kwam het tot ruzie onder leden van dezelfde stam en brak er om de minste aanleiding strijd tussen familieleden en buren uit, omdat er geen bewaking van transporten was en onvoldoende veiligheid om transacties af te kunnen afsluiten. Sinds de oprichting van het Franse protectoraat heeft de handhavingsmacht voor veilige huizen, wegen en zeker ook steden gezorgd, zonder ons volk te bedreigen noch een gevaar voor onze religie te vormen of de uitoefening daarvan te verhinderen.
Met betrekking tot dit alles moeten we Allah dankbaar zijn en moet iedereen zich zijn genade herinneren. De Boodschapper (Mohamed) zei: 'Degene die u een gunst heeft bewezen zal worden beloond.'
Dit vriendschappelijke Frankrijk, dat zijn uiterste best heeft gedaan om de vrede te bewaren, heeft vandaag de moed getoond om zijn eer, onze eer, zijn glorie, onze glorie, zijn toekomst en geheel onze toekomst te verdedigen. Daarom moeten we onze bijdrage leveren om het convenant ook van onze kant na te komen.
Vandaag moeten we dankbaarheid betuigen aan de Franse staat, als erkenning voor de vriendschappelijkheid die het ons heeft betoond. Degenen die deze plicht schendt, schendt de glorie van onze voorouders en schendt Gods bevelen. Het is hem geboden dankbaar te zijn en zich verre te houden van de partij van de ondankbaren.
Vanaf vandaag, nu de vlammen van oorlog en agressie laaien, tot de dag dat onze vijanden zich met vernedering en verlies terugtrekken, moeten we de Franse staat al onze steun verlenen. We waren verdragspartners van Frankrijk en zijn bondgenoten in tijden van welvaart, en het is alleen maar billijk dat we ook zijn partners zijn in tijden van tegenslag, zodat het kan zegevieren."

Najiba Abdellaoui

Najiba Abdellaoui, die een aangrijpend gedicht schreef over de Marokkaanse militairen die meevochten in de Tweede Wereldoorlog, 'Ik heb gekeken en ik heb gezien' (zie hieronder), won op 12 december 2008 in Utrecht het Nederlands kampioenschap Poetry Slam. Zij werd door de jury geprezen vanwege haar "virtuoze taalbehandeling". De slam-wedstrijd werd voor het zevende jaar gehouden. Slam-dichters strijden met elkaar voor een publiek dat, vaak met behulp van een jury, de beste kiest. In 2010 werd Najiba stadsdichter van Woerden.

Ik heb gekeken en ik heb gezien

Ik heb gekeken en ik heb gezien
Velen hebben er gekeken, weinig hebben er gezien
Ik heb gekropen over kades
bevochten door gekruide scherven, onverstoord
Ik heb zilte druppels geproefd en de zwartste klanken gehoord

Ik heb de zon wit zien schijnen in een droom
begeleid door het zuiverste orkest
het klonk echter vals,
de droom bleek niet de mijne
maar enkel een vondeling in een verlaten nest

Ik heb vlaktes in ravijnen zien veranderen,
rivieren in moerassen, rottend als verbroken beloftes
die nog niet door tijd zijn uitgewist
Ik heb de maan zichzelf zien wassen in rook
en stralen door een grijze mist

Ik heb afscheid genomen van de sterren op het moment van minst vertrouwen
Wensend dat ik hun ware aard kon raden, hielden zij mijn blik gevangen in de kiem
Ik heb met blote handen hoop uit ijzer gehouwen
Een toekomst wevend uit losse draden van alle regenboogkleuren die ik heb verdiend

Ik heb de zee omarmd toen wij hem voor het eerst betraden
Maar als snel kwam het verlangen
naar de meergranen,
De groene olie, het vluchtige zand
Ik ben een leeuw geweest, een panter, een kat.
De mysterieuze strijder uit Carthago
die naar de horizon tuurde als naar een onbeschreven blad

Maar voor- al heb ik beleefd
Ik heb immers gekeken en ook gezien...

En nu kom jij bladeren in het verleden dat jou heden waarde geeft
Zorg echter dat het het waard was, de winst, het verlies
dat dit kleed niet voor niets aan mij kleeft
Verweef mijn herinnering met de jouwe
Voor en na 2005, 7, 10...

Kijk niet alleen maar zie

Najiba Abdellaoui, bij de opening van de expositie over Marokkaanse soldaten in de Tweede Wereldoorlog op 24 maart 2005.


26 Noord-Afrikaanse en Syrische geallieerden in Nederland

Twintig lichamen van Noord-Afrikaanse militairen aangespoeld in resp. Schiermonnikoog, Ameland, Vlieland, Texel, Den Helder, Harlingen, Callantsoog, Castricum, Heemskerk, Velsen, Zandvoort, Wassenaar, Brielle, Scharendijke, Vlissingen (juni-september 1940).
Een krijgsgevangene verdronken bij Willemstad-Gorkum (mei 1940), een andere gestorven in Amersfoort (oktober 1943).
Drie gewonde militairen overleden in Maastricht (juni-september 1940), en 1 Syriër gesneuveld bij Assen (april 1945).
NAAM Klik op foto om te vergroten BIJZONDERHEDEN
Hassan ben ABDALLAH - M
 Geb: 1915 in Zèrral bij Marrakech. Militair 7de Régiment des Tirailleurs Marocains (RTM), soldaat 2e kl..
Verdronken bij Duinkerken 01-06-1940. Lichaam aangespoeld op 25-07-1940 op het eiland Vlieland. Op 29 juli 1949 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (H-3-4). Naam niet op monument.
Nadere informatie (2020) van geboorteplaats en militaire rang: Ogs; geboortejaar, militaire eenheid, datum van overlijden en berging: FranceGenWeb, Droog.
Mohamed Ahmed ben ABDEL KADER - M
 Geb: 1904 in Marokko, indertijd wonende te Saint Dic (F). Korporaal-sergeant 2e kl. 3de RTM, nr. 6851.
Lichaam aangespoeld op 28-07-1940 op het eiland Ameland (Ballum). Op 16-08-1949 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (H-2-3). Naam op monument als Ahmed Ben Abdelkader (8).
Nadere informatie van Jurjen de Boer (aug. 2006). Zie Strijders, onderdrukkers, bevrijders; Fryslân in de oorlog. J. Kooistra, 2005
Mohamed ben ABDESSELEM - M?


 Geb: 1915 in Algerije, Douar Jaouna. Militair RTM. SSRI Maroc P. 2680. Lichaam aangespoeld bij Wassenaar op 30-07-1940. Op 10-08-1949 van Begraafplaats 'Het Lange Duin' overgebracht naar Kapelle (A-1-2). Naam op monument als Mohamed Abdesselen (17).
Tegelijkertijd spoelde het lichaam aan van sergeant Jean Paul Hauttecoeur. Met paard en wagen van schelpenvisser Kortekaas werden de twee lichamen overgebracht naar het politiebureau van Wassenaar en op 1 aug. 1940 ter aarde besteld op de oorlogsbegraafplaats Het Lange Duin aan de Schouwweg (vgl. Salch ben Ski, oorlogsbegraafplaats Schiermonnikoog). Een Duitse geestelijke sprak enkele gebeden uit en een officier plaatste een krans met de Franse kleuren. Een groep Duitse soldaten gaf tot slot drie salvo's af over de open graven Bron: Wassenaar in Tweede Wereldoorlog 1995, p. 539). Op beide graven stond een houten kruis met de woorden 'ici repose' ('hier rust') en de naam met het legeronderdeel. De begraafplaats heeft van 1940 tot 1982 bestaan.
Bijzonderheden Wassenaar: Kees Neisingh (maart 2006); foto: J. Krom (via K.N.). Nadere informatie geboortedatum en -plaats: FranceGenWeb, Droog; militaire eenheid: Ogs.
Messaoud ben AHMED - M
 Geb: Marokko. 1e RTM, sold.2e kl..
Lichaam aangespoeld op 29-07-1940 bij Den Helder. Op 7 juli 1949 van de Militaire Begraafplaats Huisduinen overgebracht naar Kapelle (A-1-1). Naam niet op monument.
Nadere informatie militaire eenheid Ogs; datum berging: FranceGenWeb, Droog.
Mohamed ben ALI AHMED - M
 Geb: ? Sergeant RTM.
Lichaam aangespoeld op 29-07-1940 bij Heemskerk. Vóór mei 1950 van het Protestants Kerkhof aldaar overgebracht naar Kapelle (H-1-2). Naam op monument als Mohamed Ben Ahmed (15).
Nadere informatie militaire eenheid: Osg.
Dilmi AINCUR - A
 Geb: 20-06-1907 in Algerije, Algiers (Douar Bouhallouan Cme Mixte de Brazza Alger). 13de RTA (Régiment Tirailleurs Algériens), sold. 2e kl.
Overleden: 04-06-1940 in Maastricht. Op 23 augustus 1949 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (A-2-2). Naam op monument als Dilmi Aimour (5). Vermoedelijk krijgsgevangen gemaakt in de slag bij Gembloux.
Nadere informatie geboorteplaats: FranceGenWeb, Droog; militaire eenheid: Droog, Osg.
Ahmed ben BELKACEM - M
 Geb: 1904 in Marokko, Douar Tabida. 2e RTM (op grafmonument 263 RTM).
Lichaam aangespoeld op 28-07-1940 op het eiland Ameland. Vóór mei 1950 van het Rooms-Katholiek Kerkhof in Nes overgebracht naar Kapelle (H-2-2). Naam op monument als Ahmed Ben Abdelkacem (9).
Nadere informatie geboorteplaats: FranceGenWeb; geboortejaar en militaire eenheid: Ogs, Droog.
Spaki Jam BLAIDE - M/F
 Geb: ? Marokkaan/Fransman. Cavalerist bij de 80e GRDI (Groupe de Reconnaissance de Division d'Infanterie), nr. 80 S4 H7, een Frans-Marokkaanse verkenningsgroep. Opgeleid in Rabat et Saintes (F.), vooral binnen het 3e Reg. Spahis Marocains. Verbonden aan de 1e Div. Infanterie Marocaine en in 1939-1940 aan de 237e Div. Legière Infanterie (DLI). Deze was actief bij Gembloux. Zijn lichaam spoelde op 31-07-1940 te Harlingen aan (of werd hier aan wal gebracht). Graf F-38 in Kapelle.
Informatie: FranceGenWeb, Droog. 'Spaki' is mogelijk 'Spahi'.
El Achir ben BOUALI - M
 Geb: ? 7de RTM, sold. 2e kl..
Verdronken op 22-05-1940 tijdens schipbreuk. Lichaam aangespoeld op 27-07-1940 bij Zandvoort. Op 09 september 1949 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (G-1-12). Naam niet op monument.
Nadere informatie datums: FranceGenWeb, Droog; militaire rang: Ogs.
Larbi ben BOUASSA - M?
 Geb: 1908 in Marokko, Safi, of in Algerije, Douar Aouillet. Militair 3e Bataljon. 7e RI of 7e RTM, sold. 2e kl..
Lichaam aangespoeld op 21-08-1940 bij Brielle. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (A-1-3). Naam op monument als Larbi Ben Benazza (16).
Nadere informatie jaar en plaats geboorte: Ogs, FranceGenWeb, Droog; mil. eenheid: Ogs, Droog; mil. rang: Ogs.
Mohamed ben BRAHIM - M
 Geb: 1901 in Marokko. 7de RTM C.3564, sold. 2e kl..
Lichaam aangespoeld op 27-07-1940 bij Harlingen. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats Harlingen overgebracht naar Kapelle (H-1-1). Naam op het monument (14).
Nadere informatie vindplaats: Droog, FranceGenWeb; militaire rang: Ogs.
Abouad ben CHERKI - M
 Geb: 1907 in Marokko, Douar Cherkaoua fon Zarmat. 7de RTM.
Lichaam aangespoeld op 28-07-1940 op het eiland Ameland. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats Hollum overgebracht naar Kapelle (H-2-1). Naam op monument als Ahmed Ben Aberki (10).
Nadere informatie jaar en plaats geboorte: Ogs, FranceGenWeb, Droog.
Mohamed ben DAHAN - M?
 Geb: ? 7de RTM.
Zijn lichaam is aangespoeld op 02-08-1940 op het eiland Ameland. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats Hollum overgebracht naar Kapelle (H-3-1). Naam op monument als Mahomed Ben Dohan (11).
Moktar ben DJILLATI - M
 Geb: ? Sergeant 1e RTM. P63-1935 (6-3-1935?).
Lichaam aangespoeld eind juli 1940* op het eiland Texel (kilometerpaal 24). Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats Den Burg overgebracht naar Kapelle (H-3-2). Naam op monument met toevoeging St (sergeant) (6).
*Andere data berging: 20 juli (FranceGenWeb, Droog) en 25 juli (Ogs).
Haddadi HAMOU - A
 Geb: 1915 in Donar Drameta, Berrigotville (Constantine, Algerije). Militair 11de RTA.
Als krijgsgevangene (P.G.) op 01-10-1943 in Amersfoort aan ziekte overleden en begraven op het militaire deel van de Algemene Begraafplaats 'Rusthof' te Oud-Leusden. Op 5 mei 1949 overgebracht naar Kapelle (H-1-3): 2de islamitische vak, rij 1. Naam op monument als Hadadi Hamon.
Andere geboorteplaats en -datum bij FranceGenWeb en Droog: 7-9-1912 in Dahamchia, Algerije.
Asem IBRAHIM - S

 

Foto: tracesofwar.nl
 

Foto: asseninbeeld.nl (klik voor vergroting)
 
 		Geb: 07-01-1924 in Damascus, Syrië. Soldaat 1e klasse (006721), 3e Régiment Chasseurs Parachutistes (3/RCP), onderdeel van de Engelse Special Air Service (SAS), 1st Squadron, Stick 3. In september 1942 trad hij in Somaliër toe tot het Vrije Franse Leger (FFL), in juni 1943 in Engeland tot de SAS.
Gesneuveld op 09-04-1945 bij Assen, in het kader van de operatie Amherst. De 33 gesneuvelden van het 2e en 3e RCP worden te Assen herdacht met een monument voor de Franse Paratroepers (1985) en kregen in 1951 postuum het Nederlandse Bronzen Kruis: Hij heeft zich door moedig en beleidvol optreden tegenover de vijand onderscheiden door, na in de nacht van 7 op 8 April 1945 per valscherm in Drenthe achter de vijandelijke linies te zijn geland, op onverschrokken wijze deel te nemen aan de daaropvolgende gevechten waarbij hij sneuvelde. Door dit optreden mede te werken aan de bevrijding van Nederland en daardoor de belangen van de Nederlandse Staat te dienen. Een gedenkplaat voor Asem en 5 collega's is aangebracht op een schuur in Huis ter Heide bij Assen. Op vermoedelijk 19-07-1949 zijn de stoffelijke resten van de Zuider Algemene Begraafplaats Assen overgebracht naar Kapelle (A-3-1). Naam op monument als Azem Ibrahim (13). Voor meer informatie zie bijlage.
Ben Allal ben KESSOU - M
 Geb*: 1920 in Zimour Caid*. Kanonnier 64e Régiment d'Artillerie Afrique (RAA), Haadou 48.1939 [4-8-1939?]. T.2 1625.
Op 18-09-1940 in Maastricht overleden aan een tijdens diensttijd opgelopen ziekte. Vermoedelijk krijgsgevangen gemaakt bij Gembloux (B). Op 23 augustus 1949 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (A-2-3). Deze naam staat op het grafteken. Op het monument in Kapelle staat abusievelijk: Abdel Kassan (4).
*Andere naam: Ben Koussou ben Allal (Droog); *Andere geboorteplaatsen: Cercle de Kenisset Annexe de Tedders (FranceGenWeb) en Didesse (Ogs).
Ahmed ben KORCHI - M
 Geb: ? 'Sapeur' (geniesoldaat) 31ste Frans-Marokkaans Geniebataljon, sold. 2e kl..
Lichaam op 29-07-1940* aangespoeld bij Scharendijke (Schouwen-Duiveland). Na de oorlog met vele Britse gesneuvelden van de Militaire Begraafplaats Haamstede vervoerd naar het British War Cemetery in Bergen op Zoom. Van daar vóór mei 1950 overgebracht naar Kapelle (A-3-3). Naam op monument als Ahmed Ben Karchi Ben Ahmed (18).
Nadere informatie mil. eenheid: FranceGenWeb, Droog, Ogs; bergingsdatum: FranceGenweb, Droog. *Datum volgens Ogs: 27-9-1940: lijkt een verschrijving.
Ahmed ben LASKI - M
 Geb: ? Marokko. Sold. 2e kl..
Lichaam aangespoeld op 23-07-1940 in het Eierlandse Gat op het eiland Texel. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats Den Burg overgebracht naar Kapelle (H-3-3). Naam op monument (7).
Nadere informatie geboorteland: FranceGenWeb, Droog; mil. rang: Ogs.
Abdel MALEK - M
 Geb: ? Marokko. Gerekruteerd in 1938 (S853).
Lichaam aangespoeld op 12-08-1940 bij Vlissingen. Vóór mei 1950 van de Noorderbegraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (A-3-2). Naam op monument als Ab del Malek (1).
Nadere informatie geboorteland en militaire loopbaan: FranceGenWeb.
Brahamin ben MOHAMED - M?
 Geb: ? Lichaam aangespoeld op 31-07-1940 bij Castricum, samen met René Verron. Aldaar voorlopig in de duinreep begraven. Verron werd op 5 november 1940 begraven op de Algemene Begraafplaats Castricum. Brahamin niet. Lichaam vermoedelijk in zee verdwenen. Niet in Kapelle. Naam op monument (3).
Nadere informatie: deze persoon ontbreekt bij Droog.
Husein MOHAMED - M
 Geb: ? Marokko. Militair RTM, sold. 12837 (12-8-1937?).
Overleden op 15-06-1940 in Maastricht. Vermoedelijk krijgsgevangen gemaakt bij Gembloux. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (A-2-1). Naam op monument (19).
Nadere informatie geboorteland en militaire loopbaan: FranceGenWeb; mil. eenheid: Ogs.
Salch Ben SKI - M

foto: Piet Huisman, gemeente Schiermonnikoog

 Geb: ? STR Maroc.
Lichaam aangespoeld op 28-08-1940 op het eiland Schiermonnikoog en aldaar begraven op het Oorlogskerkhof Vredenhof (zie ad 4 onderaan de Toelichting bij 26 namen). Niet in Kapelle. Naam op het monument in Kapelle als Salch Siki (12).
Nadere informatie: niet op FranceGenWeb, niet bij Ogs.
WEDDIDEN - M/F

foto: ing. Piet Stroo, gemeente Kapelle		 Geb: ? Marokko/Frankrijk. Militair 11e Régiment Étranger d'Infanterie (REI). FA 7e Cie.
Vermoedelijk krijgsgevangen gemaakt tijdens de gevechten in de sector Sedan (F.) en verdronken tijdens het transport van rond 1200 krijgsgevangenen met het schip Rhenus 127. Het was van Walsoorden in Zeeuws-Vlaanderen onderweg naar Duitsland. Op 30 mei 1940 rond 19.20 uur liep het bij Willemstad op een Duitse magnetische mijn. De meeste opvarenden wisten zich te redden, sommigen vluchtten, 167 opvarenden zouden volgens de Duitse opgave zijn gestorven. 134 militairen werden in Willemstad geborgen en begraven op het erekerkhof bij de haven. Daar is jaarlijks een herdenking op 2e Pinksterdag. Het lichaam van Weddiden spoelde aan bij Gorkum, waar het op 20-06-1940 werd begraven. Vóór mei 1950 van de Algemene Begraafplaats aldaar overgebracht naar Kapelle (C-3-7). Naam op monument bij de Franse groep, als Waddiden.
Nadere informatie militaire loopbaan: FranceGenWeb, Legionétrangère.fr; Rhenus 127: Facebook Stichting 18 september (30 mei 2018).
Niet geïdentificeerd M

 Marokko. Lichaam aangespoeld op 23-09-1940 bij Callantsoog. Graf D-3 2.
Informatie: FranceGenWeb, Droog.
Niet geïdentificeerd F/M

 Frankrijk/Marokko. Lichaam aangespoeld op 30-07-1940 in Velsen. Graf F-3-5.
Informatie: FranceGenWeb, Droog.
- Foto's graven tenzij anders vermeld: Pim Ligtvoet
- Bronnen mei 2020: Droog Magazine 2018 (https://www.droog-mag.nl/1940/index.html) [Droog]
- Franse gegevens begraafplaats Kapelle (FranceGenWeb); Relevé nr. 46956, webpagina http://www.memorialgenweb.org/memorial3/html/fr/resultcommune.php?act=view&insee=09135&pays=Pays-Bas&dpt=9135&idsource=46956&table=bp&lettre=&fusxx=&debut=0
- Oorlogsgravenstichting (www.ogs.nl) [Ogs].

Toelichting bij 25 Noord-Afrikaanse en 1 Syrische geallieerde

De heer J.A. Hey (Hengelo) heeft op persoonlijk initiatief, en wat betreft Kapelle in samenwerking met de gemeente en het Souvenir Français, in de jaren 1970-2000 onderzoek gedaan naar in Nederland begraven militairen met een niet-Nederlandse nationaliteit, onder wie de Franse militairen uit de jaren 1940-1945. Op basis van zijn gegevens, de informatie op de graven, aanvulling door Ad van den Oord, de Oorlogsgravenstichting en Droog Magazine Investigations (4-5-2018), komen we tot de volgende analyse (mei 2020).

26 militairen met en zonder graf, met en zonder monument
  1. Op de door Hey in 2002 samengestelde lijst staan 595 namen van Franse militairen; 24 van hen zijn leden van Noord-Afrikaanse eenheden of moslim. Droog Magazine corrigeerde dit in 2018 naar 26. Er zijn overigens ook andere nationaliteiten in Kapelle vertegenwoordigd, zoals de Poolse.
  2. Veel Franse gevallenen, en 24 van de voornamelijk Marokkaanse groep, zijn na de oorlog definitief begraven in Kapelle (Zuid-Beveland) op de Franse Militaire begraafplaats. De lichamen van de meeste Franse militairen zijn na de oorlog echter niet in Kapelle gebleven of daarheen gebracht, maar naar Frankrijk teruggevoerd. Er blijven 229 graven over, waaronder ruim honderd met het opschrift 'non identifé', niet geïdentificeerd. Daaronder zijn 2 militairen van Marokkaanse afkomst.


    Begraafplaats Kapelle. Foto: NRC, Evelyne Jacq.

  3. Op het door de Nederlandse vereniging 'Souvenir Français' in mei 1950 onthulde monument te Kapelle staan, in goudkleurige letters, 483 toen bekende namen van gesneuvelde militairen. Het onderzoek van Hey toonde aan dat er dubbele namen bij staan, terwijl andere namen ontbreken.
  4. Van de Noord-Afrikaanse groep ontbreken drie namen op het monument: de Marokkaanse tirailleurs Hassan ben Abdallah, El Achir ben Bouali (beiden 7e RTM), en Messaoud ben Ahmed (1e RTM). Hun graven zijn wel in Kapelle. Van twee anderen wordt de naam vermeld, maar zijn de graven niet in Kapelle. Salch ben Ski ligt begraven op het oorlogskerkhof 'Vredenhof' in Schiermonnikoog, dat al tijdens de Eerste Wereldoorlog werd opgericht (zie ad 4 hieronder). Van Brahamin ben Mohamed is het graf op het strand van Castricum nog tijdens het jaar 1940 in zee verdwenen.


    Begraafplaats Vredenhof, Schiermonnikoog
    foto: Piet Huisman, gemeente Schiermonnikoog

  5. Van de in totaal 26 Noord-Afrikaanse en Arabische militairen die in Nederlandse grond begraven zijn, staan aldus 21 namen, soms met een iets andere schrijfwijze, op het monument vermeld. 19 als groep bij elkaar onder een halve maan en het opschrift Algériens - Marocains en 2 militairen, Blaide en Weddiden, in de Franse groep.

    Marokkaans, Frans, Algerijns, Syrisch, niet-moslim

  6. Van de 26 geallieerden zijn er vermoedelijk 22 van Marokkaanse origine: 15 zeker, 3 vermoedelijk; 3 andere hebben een Marokkaans/Franse afkomst en 1 een Marokkaans-Algerijnse. Daarnaast zijn er 2 Algerijnen en 1 Syrië.
  7. Van de Marokkaanse groep is in zes gevallen een adres bekend, in acht gevallen de leeftijd: tussen 20 en 40 jaar. Van achttien kennen we de militaire eenheid. Twee waren sergeant, 1 was korporaal-sergeant. Veertien personen behoorden tot een Marokkaanse eenheid: tien dienden bij de Marokkaanse tirailleurs (RTM): het 7e Regiment (5), het 1e (2), het 2e (1) en het 3e (1), een onbekend regiment (1); vier bij een Marokkaanse groep zonder nadere aanduiding. De vier anderen dienden in een artillerie-eenheid, een verkenningsgroep, de genie en in het Vreemdelingenlegioen.
  8. Twee personen behoorden tot het Régiment Tirailleurs Algériens (RTA), het 11e en het 13e regiment. Van beiden is het adres bekend. De Syriër Asem Ibrahim tenslotte sloot zich in 1942 in Somalië aan bij het Vrije Franse Leger en werd een van de paratroepers die Drente bevrijdde.
  9. Spaki Jam Blaide en Weddiden hebben een kruis op hun graf. Beiden waren Fransman met Marokkaanse roots. Volgens Sami Kespi van de Stichting Maimon zijn velen van de Marokkaanse geallieerden oorspronkelijk (12e tot 15e eeuw) van joodse origine.
  10. Elie Benazech, begraven in het Franse vak D, is op deze site eerder ten onrechte aangezien voor Noord-Afrikaan. Zijn naam is echter Frans, Occitaans voor 'Benedictus'. Droog Magazine Investigations corrigeerde deze vergissing.

    Verdronken, krijgsgevangen, gewond/ziek, gesneuveld

  11. Het lichaam van 20 Noord-Afrikaanse militairen is tussen eind juli en eind augustus 1940 aangespoeld op de Nederlandse kust, vooral op de Waddeneilanden, maar ook in Zeeland, Zuid- en Noord-Holland. Wij rekenen daartoe ook de niet-geïdentificeerde militair die op 23 september 1940 levenloos aanspoelde bij Callantsoog. De datum zou een verschrijving kunnen zijn.
  12. Het betrof mannen die betrokken waren bij de evacuatie van rond 200.000 Engelse en 140.000 Franse troepen uit Boulogne, Calais en vooral Duinkerken naar het Engelse Dover. De 'Operatie Dynamo', vanuit Duinkerken, vond officieel plaats tussen 26 mei en 4 juni 1940. De geallieerde troepen waren ingesloten door de Duitsers en werden, met hun schepen, bestookt door vliegtuigen (de 'Luftwaffe') en soms de kustbatterij. De Britse marine schat het aantal gesneuvelden bij deze evacuatie op 8100 Britten en 1300 anderen. Vanwege de relatief lage verliezen vanuit een militair hopeloze situatie, sprak met al gauw over 'het wonder van Duinkerken'.
  13. Van de 848 schepen die aan de evacuatie deelnamen, werden er 72 door de nazi's tot zinken gebracht. Daarnaast gingen 163 meest kleine vaartuigjes in de golven verloren. Zeker 8 Franse schepen werden uitgeschakeld: Duitse jachtbommenwerpers bombardeerden op 21 mei bij Duinkerken destroyer 'Adroit'', op 23 mei bij Boulogne de 'Orage' en bij Malo-les-Bains de 'Jaguar'. Op 24 mei werd destroyer 'Chacal' bij Cap d'Alprecht door een kustbatterij getroffen en op 30 mei bij Nieuwpoort de 'Bourrasque'. Op 31 mei en 1 juni brachten Duitse vliegtuigen voor Duinkerken de 'Sirocco' en de 'Foudroyant' tot zinken. Daarnaast liep het vrachtschip 'Douasien' met duizenden opvarenden op 28 mei bij Duinkerken op een magnetische mijn. Van El Achir ben Bouali is bekend dat hij ter zee omkwam op 22 mei.
  14. Het lichaam van één militair, de Franse Marokkaan Weddiden, spoelde aan bij Gorkum. Hij werd als krijgsgevangene naar Duitsland vervoerd door een schip dat op een mijn liep.
  15. Van de 26 stierven er vijf op het land. Drie van hen in de zomer van 1940 in een ziekenhuis te Maastricht, waarheen zij als gewonde krijgsgevangenen uit België of Noord-Frankrijk waren overgebracht. De Algerijn Haddadi Hamou vervolgens stierf als krijgsgevangene in Amersfoort en de Syrische parachutist Ibrahim Asem sneuvelde in april 1945 bij Assen.
  16. Volgens een Marokkaanse getuige die op 16 mei 1940 met zijn eenheid van 34 Noord-Afrikanen en het 271e Régiment Infanterie deelnam aan de strijd rond het Zeeuwse Kapelle, sergeant Moughit ben Daoud, verloren toen 12 Noord-Afrikanen het leven. Van hen zijn geen graven in Nederland bekend. Hun namen komen niet voor op het monument, noch op de lijst met de 84 bij Kapelle gesneuvelde en begraven militairen van de heer Hey.

Ad 4. Salch ben Ski en Begraafplaats Vredenhof, Schiermonnikoog


Emaillen bordje met toenmalig nummer 46.
Bron: Vredenhof. Begeleidingsboekje tentoonstelling Bezoekerscentrum Schiermonnikoog 1998, p. 17

Eén van de 24 Noord-Afrikaanse slachtoffers, tijdelijk op een Nederlandse begraafplaats bijgezet, werd na de oorlog niet naar het dankbare Kapelle vervoerd: Salch ben Ski, of Salch Siki zoals het monument in Kapelle hem noemt. Zijn stoffelijke resten bleven als no. 46 op het drenkelingenkerkhof Vredenhof van Schiermonnikoog, waar momenteel 110 voornamelijk buitenlandse graven zijn. Op 4 mei klinken er niet alleen de Nederlandse, Engelse, Franse, Duitse, Canadese, Australische, Nieuw-Zeelandse en Poolse volksliederen maar ook het Marokkaanse.
In dit artikel probeer ik duidelijk te krijgen waarom Ben Ski gebleven is waar hij was - op Schiermonnikoog. Daarbij ga ik er van uit dat Salch en Ski geen Marokkaanse namen zijn, en mogelijk teruggaan op de manier waarop namen als Saleh (Salah) en Zaki (of Zeki) bij de opname in het Franse leger zijn uitgesproken. (Met dank aan Abdel Kwyasse, Amsterdam).

Verzameling emaillen bordjes met toenmalige nummers, enkele dubbel, võõr 2 aug. 1949. Bron: Vredenhof, p. 17
Graf Salch Ben Ski, 28-08-1940. Mort pour la France. Foto: Pim Ligtvoet 2014.

31 Franse militairen
Salch ben Ski is niet de enige Franse militair wiens graf op Schiermonnikoog gebleven is. Het zijn er op dit moment 22. Zeven van hebben dragen een naam, 15 niet. Hun lichamen werden door eilanders op het strand gevonden, gekist en naar Vredenhof gebracht. Daar werden ze, op een enkeling na, door de Duitsers met militaire eer begraven. Na 1 juni 1941 was het strand verboden gebied, zodat alleen de Duitsers de overledenen vonden. Maar soldaten uit het Franse leger kwamen allen võõr die tijd aan. In totaal spoelden tussen juni en december 1940 de lichamen van 31 overleden Franse militairen aan op dit eiland.

Duitse soldaten vinden een drenkeling. Foto: Bauke Henstra, De oorlog in beeld. Schiermonnikoog 1940-1945. Louise 2012, ca. p. 139
Kisting op het strand door timmerman Leo van der Veen en doodgraver Nico Faber (eind juli 1940). Foto: Bauke Henstra p. 140
Achter de naam van de drenkeling werd de datum gezet waarop hij op Vredenhof begraven werd. Soms is ook de datum van feitelijk overlijden bekend; dan wordt die apart vermeld. Bij de Frans-Marokkaanse militair ben Ski staat 28 augustus 1940 als dag van de begrafenis.

Augustus 1940
Deze maand, vooral de eerste week, is de periode waarin de meeste Franse militairen op het drenkelingenkerkhof worden bijgezet. In totaal 22. Op 2 augustus zijn het er 15. Onder hen zijn Léon Fouason (bordje no. 4), Guy Bouquet, gestorven op 4 juni (bordje no. 7), Georges Lepage, Jean Fichant en ook enkele 'inconnus' - onbekenden. Op 3 augustus is het Antoine Marcel Gaston. Op 8 augustus Gustave Lefranc en een onbekende, op de 17e twee onbekende Fransen. Het lichaam van 'Saleh ben Zaki' (ook 'Salah' en 'Zeki') wordt samen met dat van een onbekend slachtoffer gevonden. Na hen worden de aantallen kleiner. In september, oktober en december wordt steeds 1 onbekende gesneuvelde Franse militair op Vredenhof teraardebesteld.

Teraardebestelling op Vredenhof (1940). Foto: Bauke Henstra p. 151

Juni en juli
Wat is er bekend over de achtergrond en de dood van de militairen? In juni en in juli 1940 gaat het steeds om drie overleden drenkelingen uit het Franse leger. Pierre Lefebvre (1 juni? lijkt onmogelijk) en Raymond Feret (4 juni) werden in één graf gelegd. Fernand Lafosse (zonder datum) kreeg een eigen graf. De eerste twee zouden om het leven zijn gekomen toen de mijnenveger Émile Deschamps op 4 juni 1940 bij Birchington-on-sea met 500 Franse militairen op een mijn liep. Van Lafosse is bekend dat hij op die dag slachtoffer werd van de nachtelijke botsing tussen de Franse trailer Maréchal Foch en de Britse mijnenveger Leda bij Duinkerken (Sietze van der Hoek, Vredenhof. Rustplaats voor drenkelingen op Schiermonnikoog. Amsterdam/Antwerpen 2003, p. 50. Hier is sprake van een Belgische trailer Maréchal Foch). Op 30 juli werden kapitein Charles Marquezy, oud-burgemeester van Roubaix (Schiermonnikoog Oogappel van Hitler, een boek van schrijver Wilko Bergmans (1985). https://sites.google.com/site/oogappelvanhitler/home/epiloog-4. Hij spreekt abusievelijk van 28 opgegraven Franse drenkelingen), eveneens gestorven op 4 juni (bordje no. 35) begraven. Evenals twee naamlozen, 'inconnus'. Wanneer en onder welke omstandigheden Salch ben Ski stierf is niet bekend. Wel bekend is, dat zijn lichaam als een van de laatste Franse militairen op het strand van Schiermonnikoog gevonden is.

Graf Salch Ben Ski, detail. Foto: Pim Ligtvoet (2014)

Repatriëring
Van de 31 in Schiermonnikoog begraven Fransen worden er op 2 augustus 1949 negen gerepatrieerd naar Frankrijk. Negen jaar na de grootste Franse bijzetting op Vredenhof. Wie waren het?

Een van de negen opgegravenen wordt door Franse soldaten weggedragen. Foto: Bauke Henstra p. 145

Het ging in ieder geval om de overblijfselen van kapitein Marquézy, Léon Fouason, Guy Bouque, Gustave Lefranc, en van nog vijf collega's van wie het lichaam op of rond 2 augustus 1940 was aangespoeld. Familieleden vroegen om hun terugkeer. De stoffelijke resten van de overige 22 Fransen bleven op het Waddeneiland. Ze werden niet alleen niet naar Frankrijk, maar evenmin naar de nieuwe begraafplaats in Kapelle vervoerd. Waarom?

Negen Franse drenkelingen van augustus 1940 worden naar de haven vervoerd (2 augustus 1949). Foto: Bauke Henstra p. 146

Sake van der Werff
Het was vooral Sake van de Werff, oud-veldwachter en eigenaar van het bekende Van de Werff-hotel, die daarvoor zorgde. Samen met andere eilanders, met zeelieden en de eigenaar van Schiermonnikoog, Graaf Georg Ernst von Bernstorff, was hij tijdens de laatste jaren van de Eerste Wereldoorlog bij de aanleg van het kerkhof betrokken geweest, en bleef dat. Van der Werff koesterde de bijzondere drenkelingen-begraafplaats. Hij correspondeerde met nabestaanden en nodigde hen uit naar Schiermonnikoog te komen. Zo had hij na de Tweede Wereldoorlog ook contact met de weduwe Marquezy en het Franse consulaat-generaal. De Franse autoriteiten gingen op zijn verzoek in en lieten 22 lichamen in Vredenhof. Voor hotel van der Werff was dat geen slechte zaak. Voor de nationale diversiteit op Vredenhof evenmin.

Internationale begraafplaats
Er is op Schiermonnikoog niet alleen sprake van een mini-Frans en -Marokkaans oorlogskerkhof. Maar ook van een miniatuur-Duits, -Engels, -Canadees, -Nieuw-Zeelands, -Australisch, -Pools en 'onbekenden'-kerkhof. De graven van de drenkelingen met hun negen verschillende nationaliteiten, van twee onbekende zeelieden en één onbekende soldaat liggen naast en soms door elkaar. Toch is er een opbouw in de begraafplaats. Zowel naar nationaliteit als naar periode. Toen het oude terrein te klein werd, legde men bovendien achter het grafhuisje een tweede grafveld aan. De grootste nationale groepen, uitgaande van de politieke situatie van vandaag, zijn de Duitsers, de Fransen, de Engelsen en de Canadezen. Salch ben Ski werd indertijd als Fransman beschouwd, tegenwoordig als Marokkaan.

Vredenhof, oude kerkhof. Eerste rij: 9 Engelsen (1940-1945). Tweede (4), derde (4) en vierde rij (3) tot aan het kruis 11 Duitsers (1917-1918). De andere 27 graven zijn van Fransen (17, onder wie Salch ben Ski), Duitsers (4), Engelsen (4) en onbekenden (2), uit de periode 1918-1959. Foto: Pim Ligtvoet (juli 2014).

Duitsland (14)
Schiermonnikoog was lange tijd bezit van de Duitse familie von Bernstorff. 'Vredenoord' werd aangelegd aan het eind van de Eerste Wereldoorlog, toen de lichamen van Duitse militairen aanspoelden. De kerngroep van de originele begraafplaats bestaat dan ook uit verdronkenen van de Duitse Kriegsmarine uit de jaren 1917 en 1918, elf personen. Samen met twee Duitse zeelui van 1921 liggen zij links en rechts van het middenpad in de drie rijen voor het kruis van het oude gedeelte van Vredenhof. Aan de laatste rij is een Duitse zeeman uit 1938 toegevoegd; het totaal is dan veertien. Uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog werden nog vier Duitsers begraven, van wie één op het oude gedeelte. Bij de drie op het nieuwe gedeelte hoort Walter Welzel (10-4-45). Uit angst om nog naar de strijd om Berlijn te worden gestuurd pleegde hij zelfmoord. De commandant weigerde hem aanvankelijk een plaats op Vredenoord.

Verenigd Koninkrijk (45)
Direct bij de ingang, võõr de Duitse graven, werden links en rechts van het middenpad negen Engelsen uit de jaren 1939-1945 neergelegd. De meesten dienden bij de Royal Air Force (RAF), met als boegbeeld Alan Wilson, het eerste slachtoffer van de Tweede Wereldoorlog dat hier op het strand werd gevonden (29-9-1939). Prominent is ook John Owen Roberts, kapitein van het vrachtschip ss Firth Fisher. Het schip liep op 21 mei 1940 tijdens de reddingsactie 'Dynamo' bij Cherbourg op een magnetische mijn. Die datum staat ook op zijn graf. Direct links na de entree bevindt zich nog het graf van een 10e Engelsman, 'A Seaman, Merchant Navy, Known Unto God' uit 1906. Drie andere Engelsen vullen de Duitse rijen aan, én uit 1918 en twee naamlozen van de RAF. Bij deze veertien komen 31 Engelsen, meest van de Royal Air Force, op het nieuwe gedeelte. De laatsten hier, twee onbekende RAF-militairen, werden op 5 juli 1945 bijgezet.

Frankrijk/Marokko (22)
Acht Franse militairen liggen in graven links en rechts van de Duitse rijen tot aan het kruis, negen zijn begraven naast en achter het kruis. Samen zeventien. Het graf van Salch ben Ski is rechts naast het kruis, plaats 2. Vijf andere Fransen, twee van juni 1940 en de drie van najaar 1940, zijn bijgezet op de eerste rij van het nieuwe gedeelte.

Onbekenden (5)
Op oud-Vredenhof liggen ook twee onbekende drenkelingen die tussen 1940 en 1959 op het strand gevonden werden. Op het nieuwe gedeelte rusten nog drie naamlozen, gevonden tussen 1942 en 1968.

Het nieuwe gedeelte van Vredenhof, met Engelsen (31), Canadezen (10), Fransen (5), Nieuw-Zeelanders (4), Polen (3), Duitsers (3) onbekenden (3), Australiërs (2) en Nederlanders (2). Foto: Pim Ligtvoet (juli 2014).

Brits gemenebest (16)
Groot is ook het aandeel van begraven militairen uit drie voormalige Engelse kolonies, Canada (10), Nieuw-Zeeland (4) en Australië (2). Zij vochten in het Britse leger, vaak in eigen eenheden. Allen werden bijgezet op het nieuwe gedeelte, achter het oude kerkhof. Bijzonder is het graf van de Canadese boordwerktuigkundige Arthur David Cherkinsky die op 2 maart 1943 verongelukte. Omdat hij jood bleek te zijn weigerde de Duitse commandant hem de militaire eer. Arthur werd uiteindelijk wel begraven (emaillen bordje no. 95). Op zijn marmeren steen, de eerste in de vierde rij, links van het pad, staat de Davidster.

Polen en Nederland
De laatste twee landen die op de drenkelingenbegraafplaats Vredenhof vertegenwoordigd zijn zijn Polen en Nederland. Eenheden van het Vrije Poolse Leger maakten deel uit van de geallieerde troepenmacht. De lichamen van drie Poolse militairen liggen op het nieuwere gedeelte. Ook Sake van der Werff, een der stichters, en zijn zoon Tjeerd werden hier teraardebesteld.

Besluit
Op oud-Vredenhof werden 48 mannen begraven, op het nieuwere gedeelte 62. Vrouwen ontbreken. De slachtoffers zijn afkomstig uit negen landen en uit Onbekend. Een van hen kwam uit Marokko. Helaas weten we niet wie hij was, en of zijn naam goed is geschreven. Op zijn steen staat geen kruis, geen halve maan, geen Davidsster. Misschien komen we ooit meer van Salch ben Ski of Saleh ben Zaki te weten. Hij vocht aan de zijde van de geallieerden en verdronk. Schelpen en dennenappels rusten op zijn graf.

De Koninklijke Landmacht zou van het onderzoek van de heer Hey een publicatie maken. Dit voornemen is echter niet uitgevoerd. Ook de Gemeente Kapelle vond het niet op haar weg liggen de gegevens te publiceren. De heer Hey heeft toen besloten alle informatie, fotoseries en krantenknipsels van zijn onderzoek aan het Zeeuws Archief in Middelburg te schenken. Dit heeft een deel van de gegevens in het gemeentearchief van Kapelle ondergebracht. De voornaamste bron van zijn onderzoek vormde het na-oorlogse archief van het Nederlandse Rode Kruis. Dit is gecompleteerd met Nederlandse gemeentearchieven en Franse rapporten van gerepatrieerde militairen. Graven van Franse militairen werden na de oorlog aangetroffen in 120 Nederlanse gemeenten.


Marokkaanse soldaten in Vlissingen (foto: NIOD / Albert Meerholtz)

Impressie herdenking Kapelle
Foto's: Pim Ligtvoet, 17 mei 2005

Marokkaanse soldaten in Zeeland (Louis Marzouqui)

In de begindagen van de Duitse aanval op Nederland, België en Frankrijk, midden mei 1940, streed de Eerste Marokkaanse divisie (17.000 soldaten) tussen Leuven en Namen in de Dijle-stelling. 20% - 50% van de regimenten Marokkaanse Tirailleurs (RTM) verloor hier op 14 en 15 mei het leven. In diezelfde periode (14-15 mei) hield in de Franse Ardennen bij La Horgne de overwegend Noord-Afrikaanse cavalerie van de 'Spahis', een dag lang de Duitse tanks tegen; 50 Spahis sneuvelden.

Nederland?
Opgenomen in een Frans infanteriecorps streed op 16 mei mogelijk een Marokkaanse eenheid op Nederlandse bodem, in Kapelle, ter verdediging van Zuid-Beveland en Walcheren (Zeeland was van de Nederlandse capitulatie op 14 mei 1940 uitgesloten). Oud-sergeant Ben Daoud sprak in 2003 over deze Marokkaanse inzet met Mohamed Achahboun (Vredeseducatie). Bij de strijd rond Kapelle werden volgens hem acht Noord-Afrikanen krijgsgevangen gemaakt. Het is mogelijk dat zij tijdelijk in Zeeland zijn gebleven. Ben Daoud vertelt dat hij zelf met dertien anderen ontsnapte, zonder uniform. Ze kregen onderweg drie dagen onderdak bij een Nederlander.

Gewonden
Na het falen van de Franse defensie in België ontsnapten ongeveer vierduizend Marokkaanse militairen via Lille naar Duinkerken, vanwaar zij naar Engeland werden geëvacueerd of in zee raakten (operatie Dynamo). Anderen lagen als gewonden in Nederlandse ziekenhuizen; drie van hen stierven in Maastricht, een in Zeeuws-Vlaanderen, Schoondijke.

Krijgsgevangenen
De meeste niet-gevallen Marokkaanse militairen werden echter krijgsgevangen gemaakt. Bij hen kwamen ook de troepen die begin juni 1940 uit Engeland terugkeerden en op 18 juni in de handen van de Duitsers vielen. Van deze Marokkaanse krijgsgevangenen zijn er in 1943-1944 een aantal in Nederland ingezet om aan de kustverdediging te werken. In Zeeland waren zij onder andere ondergebracht in Borssele (zie Hans Warren, geheim Dagboek, deel 1), in fort Ellewoutsdijk en in Koudekerke.


Louis Marzouqui (1944). Bron: Tv-programma Bureau Marokko,
www.npo.nl/bureau-marokko/23-10-2014/VARA_101369910

Onder hen was Louis Marzouqui uit Rabat. Hij was met zijn broer gelegerd in een barak in Koudekerke en werkte aan de Atlantik wall in Vlissingen. Op hun dagelijkse tocht naar en van het werk stopten de dwangarbeiders vaak ter hoogte van het huis waar de 9-jarige Marga van Dijk woonde. Sommige Marokkaanse gevangenen maakt contact met de familie van Dijk en schreven iets in het poëziealbum van de kleine Marga. Marga's oudere broer Ad maakte er tekeningen bij. Naast Bellaïd Ben Ahmed, die onenigheid had met de leiding van het kamp en weg moest, was dat Marzouqui. Hij liet een foto achter in het album en schreef haar opnieuw na de oorlog. Vanuit Koudekerke was zijn groep naar een kamp in Kassel getransporteerd, waar ze door de Amerikanen waren bevrijd.

Extra bronnen:
- http://fr.wikipedia.org/wiki/Bataille_de_La_Horgne
- Jan Dirk Tuinier en Mohamed Achahboun, Graven in de klei (zie literatuur onder), p. 34-41 en 49-51
- http://www.verzetsmuseum.org/museum/nl/tweede-wereldoorlog/themas/marokko/marokko-krijgsgevangen

De rol van Marokkanen in de bevrijding van Europa
Dinsdag 25 mei 2004
Thema-avond 'Bevrijding voor iedereen', Haarlem
Spreker: Chaib Lajlufi
Laat ik beginnen met te vertellen dat ik geen historicus ben. Ik ben van huis uit pedagoog. In mijn studie en ook mijn werk heb ik geleerd hoe belangrijk cultuur is in de vorming van generaties. Cultuur is iets dat we hebben geërfd van onze voorouders. Het verleden maakt de toekomst. Wij kunnen niet zonder ons verleden. Gebeurtenissen uit het verleden kunnen ons een gevoel van trots geven, of juist een gevoel van schaamte of van schuld.
Wij moeten ons verleden niet vergeten; doen we dat wel, dan verloochenen wij iets van ons zelf.
Vanavond gaat het over de bevrijding aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, 1945. Waar ik het specifiek over wil hebben is de rol van de Marokkanen in die bevrijding. En wat die bevrijding voor de Marokkaanse Nederlanders van nu betekent. Ik spreek hier niet namens de Marokkanen van Haarlem of Nederland, ik spreek hier namens mijzelf en vanuit mijn eigen perspectief.
Bij de voorbereiding op deze inleiding heb ik wat literatuur gelezen van mensen die zich bezighielden met dit onderwerp. Met name Achahboun, Obdeijn en Klinkert hebben zich verdiept in dit vergeten stuk van de geschiedenis.

Waar het om gaat dames en heren, is dat in de Tweede Wereldoorlog Marokkanen hebben meegevochten om Europa te bevrijden. Volgens Opbdeijn, de schrijver van het boek 'Geschiedenis van Marokko', hebben in de eerste fase van de oorlog 30.000 Marokkanen meegevochten. Volgens Klinkert hebben ruim 77.000 Marokkanen aan de tweede fase (periode 1942-1945) meegevochten. Gedurende de tweede fase zijn er tussen 1944-1945 ruim 8.000 Marokkanen gesneuveld in de gevechten in Europa.

Ik stond er zelf van te kijken. Ik wist niet dat het om zoveel mensen ging.

Deze Marokkanen hebben bijgedragen aan de vrijheid van Europa en dus ook aan de vrijheid van Nederland.


Kaart: www.unica.org

Marokko toen
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Marokko bezet door Frankrijk en Spanje. Marokko viel destijds onder het zogenaamde protectoraat van Frankrijk maar dat regime heeft zich heel snel tot een koloniaal regime ontwikkeld. Frankrijk was bezig op een gewelddadige manier de opstand in Marokko de kop in te drukken.

Ik citeer uit het boek van Ad van den Oord 'Allochtonen van nu & de oorlog van toen'(1):
Geen andere keuze dan soldaat worden.
Said Ou Hamou was een 'Goumier' die deelnam aan de belangrijkste geallieerde bevrijdingscampagnes in Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij vertelde aan de onderzoeker Driss Maghraoui over zijn beweegreden om in het koloniale leger te gaan dienen. Als kind maakte hij mee hoe zijn dorp door de Fransen 'gepacificeerd' werd. "De mobiele infanterie kwam van alle kanten. Ze bombardeerden van alle kanten, ze bombardeerden Ait Serghouchen, zij hadden vliegtuigen. Er vielen doden. Ze namen al ons vee mee en verdwenen. Waarom meldde ik me aan voor de Goums? Simpelweg omdat mijn vader gedood was door de Fransen en we met vijf wezen achterbleven. De meerderheid van de volwassen mannen van Ait Serghouchen was gedood door de Fransen. Er bleven dus een hoop wezen achter die geen andere keus hadden dan Goumier te worden en te gaan werken voor de Fransen."

Frankrijk had al Marokkanen in het leger. Toen Frankrijk in 1939 Duitsland de oorlog verklaarde, nadat Duitsland Polen was binnengevallen, heeft de Marokkaanse sultan Mohammed V meteen de kant van de Fransen gekozen. Hij aarzelde niet om de oorlog tegen het koloniaal regime ondergeschikt te maken aan het gevaar van het nazisme. Mohammed V heeft zich aan de kant van de geallieerden geschaard.
De sultan heeft alle Marokkanen via de moskeeën opgeroepen elk mogelijk offer voor Frankrijk te brengen. Er kwam een enorme golf van aanmeldingen bij het Franse leger.


Portret van twee Noord-Afrikaanse militairen in het Franse leger,
door Lambertus Jansen. Parijs 1931 (Collectie Larense Kunsthandel)

Het schijnt dat de Marokkaanse soldaten in mei en juni 1940 een belangrijke rol hebben gespeeld in de verdediging van Zuid-Holland, België en Frankrijk.

Volgens Herman Obdeijn, hebben zich tijdens de eerste fase van de Tweede Wereldoorlog meer dan 30.000 Marokkaanse soldaten ingezet in de frontlinies in Noord-Frankrijk en België. Tijdens deze fase is ook een kleine eenheid Marokkaanse en Noord-Afrikaanse soldaten als onderdeel van de Franse infanterie Nederland te hulp gekomen in Kapelle, Zeeland, bij de verdediging van de toegang tot de haven van Antwerpen (35 soldaten). Zij hadden geen kans, de Duitse troepen stonden toen al op Frans grondgebied. Een aantal van hen is gesneuveld en een aantal anderen werd krijgsgevangen gemaakt. Hun graven zijn niet bekend.

Op het Franse oorlogskerkhof van Kapelle (Zeeland) - waar onze huidige premier vandaan komt - liggen 22 andere gesneuvelde Noord-Afrikaanse soldaten begraven. Zeven van hen zijn geïdentificeerd als Marokkaan. De meesten van hen zijn in mei 1940 tijdens de evacuatie van Franse troepen naar Engeland vanwege Duitse aanvallen verdronken en later op de Nederlandse stranden gevonden. Enkele anderen stierven als gewonde krijgsgevangenen in Nederland en twee Noord-Afrikanen kwamen om tijdens speciale acties in ons land; een van hen was Algerijn. Zij liggen daar zij aan zij met christelijke en joodse gesneuvelden. Eén Noord-Afrikaans graf bevindt zich in Schiermonnikoog. Een ander graf, in Castricum, is verdwenen.

In juni 1940 capituleerde Frankrijk en kwam het regime (Philippe Pétain) van Vichy, die samenwerkte met de Duitsers. Deze collaboratie was ook zichtbaar in Marokko omdat het regime Vichy het grootste deel van het koloniale rijk beheerde. Maar sultan Mohammed V weigerde zijn joodse onderdanen uit te leveren aan de Duitsers. Hij heeft zijn veto uitgesproken dat de Marokkaanse joden uitgesloten werden van openbare functies.


Conferentie Casablanca 1943. Op de bank: sultan Mohammed V, president Roosevelt en Winston Churchill. Achter de sultan: zoon moulay Hassan (foto: arabworld.nitle.org)

In de zomer van 1942 landden de Amerikanen in Marokko en vandaar werd de strijd tegen de Duitsers gevoerd aan het zuidelijk front. In deze tweede fase van de oorlog, van 1942 tot 1945, hebben de Marokkaanse soldaten dapper gestreden tegen de Duitsers. In Italië vormden zij 30% van het totaal aan geallieerden naast de Amerikanen, Britten, Polen en Fransen. Zij wisten door de linies heen te glippen op hun muilezels. De Marokkanen hebben in Italië, Frankrijk en Duitsland hard gevochten.

-- De volgende cursieve alinea is niet door Chaib Lajlufi geschreven, maar door de redactie ingevoegd. --


Mamma Ciociara (foto: www.valleluce.com)

Wrang is dat soldaten van de Goum-eenheden en de twee Marokkaanse divisies zich na het doorbreken van de Gustav-linie in de Italiaanse dorpen te buiten gingen aan verkrachtingen, plunderingen en moorden. Hun commandant, de Franse generaal Juin, zou daarvoor toestemming hebben gegeven. Dat lijkt vreemd, want hij voerde vervolgens snelrecht in en veroordeelde 69 Marokkaanse soldaten, waarvan 15 tot de dood. Niet alleen Marokkaanse soldaten bleken zich overigens schuldig te hebben gemaakt. De verkrachtingen zouden later ook in andere delen van Italië en in de Duitse steden Freudenstadt en Stuttgart hebben plaatsgevonden. Het Italiaans kent voor massaverkrachting sindsdien het woord 'Marocchinate' - letterlijk: 'gemarokkaniseerde vrouwen'. In Castro dei Volsci staat het monument Mamma Ciociara om de verkrachte en soms vermoorde vrouwen te herdenken. La Ciociara is de titel van Alberto Moravia's roman over deze geschiedenis (1957), en van een De Sica-film met Sophia Loren uit 1960 ('Two women').
Bronnen: Ad van den Oordt en http://en.wikipedia.org/wiki/Marocchinate.
-- Eind van de ingevoegde alinea. --

Na de oorlog hebben de Marokkaanse soldaten meegedaan aan een groot defilé in Parijs als overwinnaars van de oorlog.
De sultan van Marokko Mohammed V is door generaal De Gaulle geëerd met de onderscheiding 'Compagnon de la Libération'. De enige keer dat deze onderscheiding werd toegekend aan een niet-Fransman, aldus Obdeijn.

Deze Marokkanen hebben voor de vrijheid van Europa gevochten. Zij hebben, met grote offers in België en Noord-Frankrijk, het zuiden van Nederland verdedigd. In mei 1940 bij de strijd in Kapelle, Zeeland, zijn Marokkaanse doden gevallen, zoals ook later in de oorlog. Zij hebben bijgedragen aan de vrijheid in Europa, aan onze vrijheid, en dat mogen wij niet vergeten.


Generaal Clark, Sultan Mohammed V en zoon moulay Hassan (foto: Amerikaanse ambassade Marokko)

Nederland nu
Wij zijn in Nederland op zoek naar cement dat ons met elkaar kan binden. Hierin kan de bevrijding wel degelijk een rol spelen, simpelweg omdat beide volken onder de gevolgen van de bezetting hebben geleden. En omdat beide volken meegedaan hebben om ons te bevrijden van die bezetting.

Tot nu toen worden de herdenkingen van 4 mei en de feestvieringen van 5 mei gedomineerd door Amerikanen, Canadezen, Britten en de herdenking van de joodse Holocaust. De Marokkanen worden hier niet genoemd.

Het is wel merkwaardig dat de Marokkaanse gemeenschap in Nederland, noch deelneemt aan de herdenking, noch deelneemt aan de viering van de bevrijding. Mijns inziens is dit om tweeërlei reden te verklaren. Ten eerste voelt de Marokkaanse gemeenschap in Nederland zich vervreemd in alle ceremonies van zowel de herdenking als de viering. Zij voelen zich niet uitgenodigd en niet erkend om deel te nemen aan deze nationale gebeurtenissen. Zij worden er niet bij betrokken.

Ten tweede is het voor de meeste Marokkanen in Nederland onbegrijpelijk dat juist de joodse gemeenschap die zwaar heeft geleden onder de bezetting, nu heden ten dage de Palestijnen de vrijheid ontneemt. Joden in Israël deporteren Palestijnen naar andere landen. Hun land en huizen worden onteigend en dagelijks worden huizen van Palestijnen gesloopt en hun bewoners zonder vorm van proces geliquideerd. Alles onder het motto van veiligheid. Blijkbaar staat de veiligheid van de een boven die van de ander. Dit alles is moeilijk te verteren voor heel veel Marokkanen in Nederland. Natuurlijk zijn niet alle joden schuldig aan de politiek in Israël, maar bij dergelijke gebeurtenissen worden mensen helaas allemaal over een kam geschoren.

Zoals ik eerder heb gezegd, hebben de Marokkanen in de Tweede Wereldoorlog voor de vrijheid zij aan zij gevochten met christenen, joden en niet-gelovigen. De Marokkanen hebben meteen daarna, in de jaren '60 meegewerkt aan de wederopbouw van Nederland. De Marokkanen werken nog steeds aan de welvaart van dit land. Dat er problemen zijn met de integratie en de participatie van de Marokkanen in Nederland valt niet te ontkennen. Redenen daarvoor zijn legio. Maar dat er de laatste jaren is gewerkt om de Marokkanen uit te sluiten is eveneens een feit. Politici verachterlijken de cultuur van de Marokkanen. Ze eisen van hen dat zij hun waarden en normen verruilen voor Nederlandse waarden en normen. Dit gaat mij een beetje te ver.

Wanneer we willen dat iedereen volwaardig participeert in deze samenleving, dan is het noodzakelijk iedereen in zijn waarde te laten, iedereen op een positieve manier bij deze samenleving te betrekken en zeker geen mensen uit deze samenleving op de een of andere manier uit te sluiten.

De Marokkaanse gemeenschap betrekken bij de gebeurtenissen van 4 en 5 mei zou een stap in de goede richting zijn.

Dank u.
Chaib Lajlufi


Marokkaanse joden in Westerbork?

Zoals elders beschreven, weigerde sultan Mohamed V zijn joodse onderdanen uit te leveren aan de Duitsers. Hij heeft zijn veto erover uitgesproken dat de Marokkaanse joden uitgesloten werden van openbare functies. Mohamed Achahboun vertelt dat Marokkaanse joden te Hebron in Israël een bos hebben geplant dat naar sultan Mohamed V werd genoemd. Tijdens de oorlog was minimaal één Marokkaans-joods persoon in Nederland - zie hieronder. Overigens vluchtte een familie met Turks-(Osmaans)-joodse wortels begin mei 1940 uit Nederland naar Frankrijk en vandaar naar Casablanca. De dochter des huizes, Simone Valensi, werkte er bij de Nederlandse vertegenwoordiging (zie Turkije, Turkse joden, namenlijst II, nr. 20).


Casablanca (rond 1900)

De joods-Marokkaanse vrouw Luna da Silva Solis-Benchimol, geboren in Casablanca op 10 december 1910, wordt als 'vermist' genoemd op de sites van Dutchjewry, het Joods Monument en de Oorlogsgravenstichting (tot voor kort als Benkimol). Zij is de enige drager van de naam Benchimol. Op de gedenkwand van de Hollandsche Schouwburg staat ook de familienaam Benchimol geschreven. De heer C. Dahan van de Portugees-Israëlitische Gemeente kon echter verzekeren dat het gezin overleefde (november 2005).


Gedenkmuur Hollandsche Schouwburg

Luna Benchimol was, getuige het gemeentearchief, in januari 1936 te Amsterdam getrouwd met Désiré Daniel da Silva Solis (Parijs, 15 juli 1901). Op 29 december van dat jaar werd Maurice geboren. Het gezin was op 16 mei 1941 verdwenen naar 'Centraal Bevolkingsregister'. Meestal betekende dat 'vertrokken met onbekende bestemming'. De heer C. Dahan weet dat het gezin naar de Verenigde Staten is gevlucht, New York. Daar werkte Désiré Daniel bij een Amerikaanse bank. Hier werd een dochter geboren, Tilly. Na de oorlog werd hij directeur van deze bank in Tanger, Marokko. Désiré Daniel da Silva Solis stuurde pakketten naar Westerbork en Theresienstadt en in en na de oorlog hulp naar de mensen in Amsterdam. Rond 1960 kwam het gezin terug naar Amsterdam. Men woonde op de Henr. Bosmanstraat. Meneer Da Silva Solis zat in de raad van bestuur van de Portugees-Israëlitische Gemeente te Amsterdam en was na de oorlog de meest actieve regent van het Portugees-Israelitisch Seminiarium Ets Haim. Hij overleed rond 1995. Mevrouw Luna da Silva Solis-Benchimol woont met haar dochter in New York. De zoon is architect in Nederland (mededelingen C. Dahan, Amsterdam, november 2005 en Salomon L. Vaz Dias, New York, januari 2007).

Van enkele familieleden zijn wel de sterfdata bekend. Marguerite Vieijra-da Silva Solis (38) werd op 20 maart 1943 met haar echtgenoot, de drogist David Vieijra (Amsterdam 10 april 1900) in Sobibor vermoord (42). Hun 5-jarige dochter Mathilde Judith werd eerder, op 25 januari 1943 in Auschwitz vergast. Het gezin woonde op de Van Woustraat 194 in Amsterdam.

In dezelfde straat, in het buurhuis op 196-I woonde Marguerite's en Luna's tante Mirjam Monnikendam-da Silva Solis (Amsterdam, 13 juni 1874); evenals haar broer Mozes en haar man Samson Monnikendam kwam zij uit het diamantvak. Mathilde da Silva Solis-Mannheimer woonde met haar kinderen een tijd in bij Mirjam, die in 1931 weduwe werd. Mirjam Monnikendam-da Silva Solis werd op 5 februari 1943 in Auschwitz vermoord, 68 jaar oud.

Jacques Joseph da Silva Solis, kantoorbediende, trouwde met de niet-joodse Katherine Ort uit Beieren (1904). Het echtpaar kreeg twee kinderen, Emil (1933) en Martha Evelyn (1936). Geen van hun namen komt op de slachtofferlijsten voor.

Film Indigènes


Foto: www.indigenes-lefilm.com

Pensioen voor Noord-Afrikaanse veteranen dankzij Indigènes?
Vanaf midden januari 2007 draaide in veel bioscopen de film Indigènes van de Frans-Algerijnse regisseur Rachid Bouchareb (Cannes 2006). De film laat de lotgevallen van vier Noord-Afrikaanse militairen in de Tweede Wereldoorlog zien. Een van hen (Said) is de populaire Frans-Marokkaanse acteur Jamel Debbouze. Zijn grootvader was een van de veteranen. Hier speelt hij het hulpje van een Franse sergeant. Debbouze is ook co-producent. Door zijn contacten lukte het om figuranten uit het Marokkaanse leger mee te laten spelen in de vechtscènes, die bij de zuid-Marokkaanse stad Ouarzazate zijn opgenomen.

Ook in Frankrijk is nauwelijks bekend dat van de 550.000 Franse manschappen meer dan de helft uit de toenmalige Franse koloniën afkomstig waren: 134.000 Algerijnen, 73.000 Marokkanen, 26.000 Tunesiërs, en 92.000 inwoners van Frans Equatoriaal Guinea (de laatsten vochten, voorzover bekend, niet in Nederland; de cijfers voor de Marokkaanse militairen worden op deze site op 77.000 geschat). De koloniale troepen werden voornamelijk als 'kanonnenvoer' ingezet.

Het eind van de film speelt in de moderne tijd, op een oorlogskerkhof in de Vogezen. Een van de Maghreb-veteranen bezoekt zijn gevallen kameraden. Uit de begeleidende tekst blijkt dat de pensioenen van deze veteranen in 1952, bij het uiteenvallen van het Franse koloniale rijk, zijn stopgezet. Het Europese Hof oordeelde in 2002 dat dit onrechtmatig was, maar de Franse regering weigerde de overlevende militairen te betalen. Nadat president Chirac de film met zijn vrouw op het festival van Cannes had gezien, beloofde hij de pensioenbetaling te hervatten. Voor de meesten te laat, maar als het gebeurt is het een daad van gerechtigheid.

Bronnen:
Alan Riding, French war movie hits a note of reconciliation (Int. Herald Trib. 27-9-06)
Gerhard Busch, Frankrijks Ereschuld (VPRO-gids 2, 2007)
http://www.volkskrantblog.nl/bericht/77115


Bronnen / Verder lezen

Zie ook Verhalen: Verhaal van sergeant Ben Daoud over Kapelle

Documentatie J.A. Hey betreffende de Franse militaire begraafplaats in Kapelle, Zuid-Beveland

Archief Gemeente Kapelle (met dank aan archivaris F. de Klerk)

Archief Gemeente Schiermonnikoog (met dank aan mw. Cortie en dhr. Jongsma)

Documentatie Haddadi Hamou: Cees Biezeveld, directeur a.i. St. Nationaal Monument Kamp Amersfoort



Jan Durk Tuinier en Mohamed Achahboun, Graven in de klei. Marokkaanse bevrijders van toen en de vrijheid van nu. Stichting Vredeseducatie Utrecht, in samenwerking met Stichting El Amal, Forum en het Verzetsmuseum Amsterdam. Utrecht 2005 (72 p.). ISBN 90-75104-14-6.



Ad van den Oord, Allochtonen van nu & de oorlog van toen. Marokko, de Nederlandse Antillen, Suriname en Turkije in de Tweede Wereldoorlog. Forum, NIOD, SDU 2004. ISBN 90-5409-4206. pag. 7

Anne Frank Stichting

Arabworld.nitle.org (link werkt niet meer)

Encyclopedia.com

DutchJewry

Joods Monument

Lo Tisjkach

Oorlogsgravenstichting